Phù kết mạc mắt là một triệu chứng nhãn khoa thường gặp nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt nếu:
- Kéo dài không cải thiện
- Đi kèm đau, sốt, thị lực giảm
- Kèm theo hành vi dụi mắt liên tục
Phù kết mạc là gì?
Phù kết mạc mắt (conjunctival chemosis) là tình trạng sưng nề lớp kết mạc – lớp màng trong suốt bao phủ mặt trước nhãn cầu và mặt trong mi mắt – do tăng tính thấm thành mạch và tích tụ dịch mô kẽ. Phù thường làm kết mạc phồng lên như một lớp thạch trong, có thể lồi ra khỏi khe mi, gây cảm giác cộm, chảy nước mắt, và mờ mắt tạm thời.
Cơ chế sinh lý bệnh học gồm:
- Tăng áp lực nội mạch (do viêm, phản ứng miễn dịch)
- Tổn thương hàng rào mạch máu–kết mạc
- Giảm dẫn lưu tĩnh mạch hoặc bạch huyết ở vùng mắt
📚 Nguồn: Yanoff M, Duker JS. Ophthalmology, 5th ed. Elsevier; 2019.
Nguyên nhân phổ biến của phù kết mạc
Lành tính – thường gặp
Viêm kết mạc dị ứng: do phấn hoa, bụi, lông thú, mỹ phẩm…
Viêm kết mạc siêu vi (adenovirus): hay gặp ở trẻ em, thường kèm sốt nhẹ
Kích ứng nhẹ: nước hồ bơi, ánh nắng, thuốc nhỏ mắt…
Nặng – nguy cơ cao
Viêm mô hốc mắt (orbital cellulitis): phù kèm đau nhức sâu, sốt cao, hạn chế vận nhãn → nguy cơ lan vào sọ.
Phản vệ: phù kết mạc đột ngột, lan nhanh, kèm phù mặt, khó thở.
Basedow (bệnh mắt do tuyến giáp): phù kết mạc là biểu hiện sớm của viêm mô quanh nhãn cầu trong bệnh lý cường giáp.
Càng dụi mắt, kết mạc càng phù – Vì sao?
Cơ chế khi dụi mắt
Dụi mắt tăng áp lực cơ học lên kết mạc → vỡ vi mao mạch, kích thích phóng thích histamine → tăng phù nề
Tạo điều kiện cho vi khuẩn hoặc virus lan rộng
Gây tổn thương biểu mô, làm hàng rào bảo vệ bị phá vỡ
📚 Theo nghiên cứu của Bielory L. (Allergy Asthma Proc. 2002), hành vi dụi mắt làm trầm trọng thêm viêm kết mạc dị ứng do làm tăng giải phóng histamine tại chỗ.
📚 Uchio E. et al., Br J Ophthalmol. 2003: Dụi mắt làm trầm trọng phản ứng viêm và làm kéo dài thời gian hồi phục ở viêm kết mạc virus.
Phù kết mạc có nguy hiểm không?
| Mức độ phù | Nguyên nhân tiềm ẩn | Mức độ nguy hiểm |
| Nhẹ | Dị ứng, virus, hậu phẫu nhẹ | Thường không nguy hiểm, tự khỏi sau vài ngày |
| Vừa | Viêm kết mạc do vi khuẩn | Cần điều trị để tránh lây nhiễm, loét giác mạc |
| Nặng | Viêm mô hốc mắt, phản vệ, Basedow | Có thể ảnh hưởng thị lực vĩnh viễn hoặc nguy hiểm tính mạng |
Đặc biệt, nếu phù kéo dài >3 ngày, lan rộng, đau nhức, hoặc giảm thị lực → cần khám chuyên khoa mắt ngay để loại trừ bệnh lý nặng.
Xử trí và phòng ngừa
Nguyên tắc điều trị
Điều trị nguyên nhân: kháng sinh, kháng virus, thuốc chống viêm, điều trị nội tiết nếu Basedow.
Không tự ý dùng corticoid nhỏ mắt khi chưa rõ nguyên nhân.
Không dụi mắt: tránh làm phù nặng hơn và gây loét giác mạc thứ phát.
Phòng ngừa
Tránh tiếp xúc dị nguyên nếu đã biết nguyên nhân dị ứng
Đeo kính bảo vệ khi ra ngoài, đặc biệt trong mùa phấn hoa hoặc khói bụi
Vệ sinh tay sạch sẽ, đặc biệt khi mang/lắp kính áp tròng
Kết luận
Phù kết mạc mắt là một triệu chứng nhãn khoa thường gặp nhưng không nên xem nhẹ, đặc biệt nếu:
Kéo dài không cải thiện
Đi kèm đau, sốt, thị lực giảm
Kèm theo hành vi dụi mắt liên tục
Dụi mắt không chỉ làm phù nặng hơn mà còn gây nguy cơ nhiễm trùng và tổn thương biểu mô. Việc điều trị phù kết mạc cần dựa trên nguyên nhân cụ thể, và trong mọi trường hợp, người bệnh nên được khám chuyên khoa mắt nếu triệu chứng kéo dài hơn 48–72 giờ.
Tài liệu tham khảo chính:
Yanoff M, Duker JS. Ophthalmology, 5th ed. Elsevier; 2019.
Bielory L. Ocular allergy: mechanisms and management. Allergy Asthma Proc. 2002.
Uchio E, et al. Ocular complications of viral conjunctivitis. Br J Ophthalmol. 2003.
American Academy of Ophthalmology – Basic and Clinical Science Course (BCSC), Section 8: External Disease and Cornea, 2023.
https://en.wikipedia.org/wiki/Chemosis