Lòng trắng mắt (củng mạc) có màu vàng, hay còn gọi là vàng da mắt, là một dấu hiệu bất thường có thể liên quan đến nhiều vấn đề sức khỏe, từ nhẹ đến nghiêm trọng. Tình trạng này thường khiến người bệnh lo lắng vì ảnh hưởng đến ngoại hình và có thể là triệu chứng của các bệnh lý tiềm ẩn. Bài viết này sẽ giải thích nguyên nhân, triệu chứng đi kèm, cách chẩn đoán, điều trị và những điều cần biết về lòng trắng mắt màu vàng.
Lòng trắng mắt màu vàng là gì?
Lòng trắng mắt màu vàng xảy ra khi củng mạc (lớp màng trắng bao phủ nhãn cầu) bị nhuộm vàng do sự tích tụ của bilirubin, một chất được tạo ra khi hồng cầu bị phá vỡ trong gan. Bình thường, gan xử lý bilirubin và thải ra ngoài qua phân. Tuy nhiên, khi gan, mật hoặc máu gặp vấn đề, bilirubin có thể tích tụ trong máu, dẫn đến vàng da, vàng mắt và đôi khi vàng niêm mạc (như dưới lưỡi hoặc trong miệng).
Tình trạng này không phải là một bệnh độc lập mà là triệu chứng của các vấn đề sức khỏe khác. Mức độ vàng có thể từ nhẹ (chỉ hơi ngả vàng) đến rõ rệt (màu vàng đậm), tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng.
Nguyên nhân gây vàng lòng trắng mắt
Lòng trắng mắt màu vàng có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, bao gồm:
Các vấn đề về gan
Gan là cơ quan chính xử lý bilirubin, vì vậy các bệnh lý gan thường là nguyên nhân phổ biến gây vàng mắt:
Viêm gan (hepatitis): Do virus (viêm gan A, B, C, D, E), rượu, hoặc tự miễn, gây tổn thương tế bào gan và làm giảm khả năng xử lý bilirubin.
Xơ gan: Sẹo gan do viêm gan mạn tính, nghiện rượu hoặc bệnh gan nhiễm mỡ, dẫn đến suy giảm chức năng gan.
Ung thư gan: Khối u làm tắc nghẽn hoặc phá hủy mô gan, gây tích tụ bilirubin.
Tắc nghẽn đường mật
Khi đường mật bị tắc, bilirubin không thể được thải ra ngoài, dẫn đến vàng da và vàng mắt:
Sỏi mật: Sỏi trong túi mật hoặc ống mật gây tắc nghẽn dòng chảy của mật.
Viêm đường mật hoặc viêm túi mật: Nhiễm trùng hoặc viêm làm cản trở đường mật.
Ung thư đường mật hoặc đầu tụy: Khối u chèn ép ống mật, gây tắc nghẽn.
Rối loạn máu
Một số rối loạn máu làm tăng phá hủy hồng cầu, dẫn đến sản xuất quá nhiều bilirubin:
Thiếu máu tán huyết: Hồng cầu bị phá hủy sớm do bệnh lý di truyền (như thalassemia, hồng cầu hình liềm) hoặc tự miễn.
Hội chứng Gilbert: Một rối loạn di truyền nhẹ, trong đó gan xử lý bilirubin kém hiệu quả, thường gây vàng mắt nhẹ khi cơ thể bị stress, mất nước hoặc nhịn ăn.
Các nguyên nhân khác
Sử dụng thuốc hoặc chất độc: Một số thuốc (như acetaminophen liều cao) hoặc độc tố có thể gây tổn thương gan, dẫn đến vàng mắt.
Nhiễm trùng: Sốt rét, leptospirosis hoặc nhiễm trùng huyết có thể làm tăng bilirubin.
Rối loạn chuyển hóa: Bệnh Wilson (tích tụ đồng) hoặc hemochromatosis (tích tụ sắt) có thể ảnh hưởng đến gan và gây vàng mắt.
Triệu chứng đi kèm
Ngoài lòng trắng mắt màu vàng, người bệnh có thể gặp các triệu chứng khác, tùy thuộc vào nguyên nhân:
- Vàng da: Da toàn thân hoặc niêm mạc (miệng, lưỡi) chuyển màu vàng.
- Nước tiểu sẫm màu: Do bilirubin thải qua nước tiểu.
- Phân nhạt màu: Do thiếu mật trong phân, thường gặp trong tắc mật.
- Ngứa da: Tích tụ muối mật dưới da gây ngứa, đặc biệt ở tắc đường mật.
- Mệt mỏi, chán ăn: Thường gặp trong các bệnh gan hoặc nhiễm trùng.
- Đau bụng: Đặc biệt ở vùng gan (phía trên bên phải bụng) hoặc vùng túi mật.
- Sốt, ớn lạnh: Có thể xuất hiện nếu có nhiễm trùng hoặc viêm.
Nếu bạn nhận thấy lòng trắng mắt màu vàng kèm theo các triệu chứng như đau bụng dữ dội, sốt cao, lú lẫn hoặc chảy máu bất thường, hãy đến bệnh viện ngay lập tức vì đây có thể là dấu hiệu của tình trạng nghiêm trọng.
Chẩn đoán vàng lòng trắng mắt
Để xác định nguyên nhân gây vàng mắt, bác sĩ sẽ thực hiện các bước sau:
Hỏi bệnh sử và khám lâm sàng
Hỏi về tiền sử bệnh gan, sử dụng rượu, thuốc, hoặc tiếp xúc với chất độc.
Kiểm tra mức độ vàng da, vàng mắt, và các dấu hiệu khác như gan to, đau bụng.
Xét nghiệm máu
Bilirubin huyết thanh: Đo nồng độ bilirubin tổng, trực tiếp và gián tiếp để xác định nguyên nhân (gan, mật, hoặc máu).
Men gan (ALT, AST, ALP, GGT): Đánh giá chức năng gan và đường mật.
Xét nghiệm viêm gan virus: Kiểm tra viêm gan A, B, C, v.v.
Công thức máu: Phát hiện thiếu máu tán huyết hoặc nhiễm trùng.
Chẩn đoán hình ảnh
Siêu âm bụng: Phát hiện sỏi mật, khối u, hoặc gan to.
CT hoặc MRI: Đánh giá chi tiết gan, đường mật và tụy.
ERCP (nội soi mật tụy ngược dòng): Kiểm tra và xử lý tắc nghẽn đường mật.
Sinh thiết gan (nếu cần): Lấy mẫu mô gan để xác định viêm, xơ hoặc ung thư.
Điều trị vàng lòng trắng mắt
Điều trị vàng mắt tập trung vào xử lý nguyên nhân gốc rễ, vì đây chỉ là triệu chứng. Các phương pháp điều trị bao gồm:
Đối với bệnh gan
Viêm gan virus: Dùng thuốc kháng virus (như đối với viêm gan B, C) hoặc nghỉ ngơi và bổ sung dinh dưỡng (viêm gan A).
Xơ gan: Quản lý biến chứng (như cổ trướng, xuất huyết tiêu hóa) và tránh rượu.
Ung thư gan: Phẫu thuật, hóa trị hoặc ghép gan tùy giai đoạn.
Đối với tắc nghẽn đường mật
Sỏi mật: Phẫu thuật nội soi (ERCP) để lấy sỏi hoặc cắt túi mật.
Khối u: Phẫu thuật, xạ trị hoặc đặt ống dẫn mật để giảm tắc nghẽn.
Đối với rối loạn máu
Thiếu máu tán huyết: Truyền máu, thuốc ức chế miễn dịch hoặc cắt lách trong một số trường hợp.
Hội chứng Gilbert: Thường không cần điều trị, chỉ cần tránh các yếu tố kích thích như nhịn ăn hoặc stress.
Hỗ trợ chung
Uống đủ nước để hỗ trợ thải bilirubin qua nước tiểu.
Tránh rượu, thuốc hoặc thực phẩm gây hại cho gan.
Bổ sung dinh dưỡng, đặc biệt là vitamin B và K nếu có thiếu hụt.
Phòng ngừa vàng lòng trắng mắt
Để giảm nguy cơ vàng mắt và các bệnh liên quan, bạn có thể:
Tiêm vắc-xin viêm gan A và B: Đặc biệt quan trọng ở trẻ em và người có nguy cơ cao.
Hạn chế rượu và thuốc gây hại gan: Tránh lạm dụng acetaminophen hoặc các thuốc không kê đơn.
Ăn uống lành mạnh: Giảm thực phẩm nhiều chất béo, đường để tránh gan nhiễm mỡ và sỏi mật.
Giữ vệ sinh: Rửa tay thường xuyên, tránh thực phẩm hoặc nước nhiễm khuẩn để giảm nguy cơ viêm gan hoặc nhiễm trùng.
Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt nếu bạn có tiền sử bệnh gan, mật hoặc rối loạn máu.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Bạn nên đến bác sĩ ngay nếu:
- Lòng trắng mắt hoặc da chuyển màu vàng, dù nhẹ.
- Kèm theo triệu chứng như đau bụng, sốt, nước tiểu sẫm màu, hoặc mệt mỏi kéo dài.
- Có tiền sử bệnh gan, mật, hoặc sử dụng rượu nhiều.
Nếu vàng mắt xuất hiện đột ngột kèm lú lẫn, chảy máu, hoặc mất ý thức, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức, vì đây có thể là dấu hiệu của suy gan cấp hoặc nhiễm trùng nặng.
Lòng trắng mắt màu vàng là một dấu hiệu quan trọng, có thể từ lành tính (như hội chứng Gilbert) đến nghiêm trọng (như ung thư gan hoặc tắc mật). Việc nhận biết sớm triệu chứng, đi khám kịp thời và điều trị nguyên nhân gốc rễ là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe. Nếu bạn nhận thấy mắt hoặc da có dấu hiệu vàng, đừng chần chừ – hãy đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và xử lý đúng cách. Sức khỏe là tài sản quý giá, và đôi mắt là cửa sổ phản ánh tình trạng cơ thể bạn!