Tắc động mạch trung tâm võng mạc (CRAO) là một tình trạng cấp cứu nhãn khoa, xảy ra khi dòng máu cung cấp cho võng mạc bị chặn, dẫn đến thiếu máu cục bộ và tổn thương võng mạc không hồi phục. CRAO thường được xem là “nhồi máu não của mắt” và có thể dẫn đến mất thị lực nghiêm trọng, thường không thể phục hồi.
Nguyên nhân tắc động mạch trung tâm võng mạc (Central Retinal Artery Occlusion – CRAO)
CRAO chủ yếu xảy ra do tắc nghẽn dòng máu trong động mạch trung tâm võng mạc. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Cục máu đông (embolism): Thường xuất phát từ động mạch cảnh hoặc tim (do rung nhĩ, van tim nhân tạo).
- Hẹp động mạch (thrombosis): Do xơ vữa động mạch.
- Viêm mạch máu: Bệnh viêm động mạch thái dương (giant cell arteritis) ở người lớn tuổi.
- Rối loạn đông máu: Như hội chứng kháng phospholipid, tăng đông máu.
- Hạ huyết áp nghiêm trọng hoặc thiếu máu toàn thân: Dẫn đến giảm dòng máu đến võng mạc.
- Yếu tố nguy cơ khác: Tăng huyết áp, tiểu đường, hút thuốc lá, rối loạn lipid máu, và tuổi già.
Triệu chứng
- Mất thị lực đột ngột: Thường không đau và xảy ra ở một mắt. Người bệnh mô tả như “màn che đen” đột ngột phủ xuống mắt.
- Mù toàn bộ hoặc chỉ còn thị lực ánh sáng: Nếu tổn thương xảy ra ở nhánh động mạch nhỏ, thị lực có thể còn giữ lại một phần.
- Tiền sử: có các đợt nhìn mờ thoáng qua trước đó # 3 tháng, không khám hay điều trị gì.
- ĐTĐ, THA.
- Thị lực AS +, Khám soi phát hiện dấu ‘hoàng điểm anh đào’.
Chẩn đoán
Khám lâm sàng
- Kiểm tra thị lực: Thường phát hiện mất thị lực nghiêm trọng.
- Soi đáy mắt: Đặc trưng là võng mạc trắng nhợt (phù võng mạc do thiếu máu) và điểm đỏ anh đào (cherry-red spot) ở hoàng điểm.
Xét nghiệm hình ảnh
OCT (Optical Coherence Tomography): Xác định phù võng mạc.
- Siêu âm Doppler: Đánh giá lưu lượng máu động mạch cảnh.
- MRI hoặc CT não: Để tìm nguyên nhân gốc, đặc biệt trong trường hợp nghi ngờ đột quỵ.
- Xét nghiệm máu: Đánh giá các yếu tố nguy cơ như tăng đông máu, viêm động mạch thái dương.
Điều trị
CRAO là tình trạng cấp cứu, đòi hỏi can thiệp ngay lập tức. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị thường hạn chế nếu không được xử lý trong vòng 4–6 giờ đầu. Các phương pháp điều trị bao gồm:
- Hạ nhãn áp: Giảm áp lực nội nhãn bằng thuốc hoặc hút dịch thủy tinh thể để cải thiện lưu thông máu.
- Massage nhãn cầu: Kích thích tái thông động mạch bị tắc.
- Sử dụng oxy cao áp: Giúp cung cấp oxy cho võng mạc trong trường hợp thiếu máu cục bộ.
- Can thiệp thuốc: Dùng acetazolamide hoặc timolol để giảm nhãn áp; thuốc tiêu sợi huyết trong một số trường hợp đặc biệt.
- Điều trị nguyên nhân: Ví dụ, dùng thuốc chống đông hoặc giảm mỡ máu nếu nguyên nhân là xơ vữa động mạch.
Tiên lượng
Tiên lượng thị lực rất xấu nếu không điều trị kịp thời, do tổn thương tế bào thần kinh võng mạc không thể hồi phục.
Tỷ lệ phục hồi thị lực rất thấp nếu can thiệp sau 6 giờ kể từ khi triệu chứng bắt đầu.
Phòng ngừa
Kiểm soát các yếu tố nguy cơ: Tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu, và bệnh tim mạch.
Ngừng hút thuốc lá.
Theo dõi định kỳ nếu có tiền sử xơ vữa động mạch hoặc bệnh lý đông máu.
Tắc động mạch trung tâm võng mạc là một tình trạng cần phát hiện và điều trị khẩn cấp. Vì vậy, khi có triệu chứng mất thị lực đột ngột, bệnh nhân cần đến bệnh viện ngay lập tức.