Củng mạc là một phần quan trọng của mắt nhưng có thể ít người biết đến. Bài viết này sẽ giúp mọi người có thể hiểu rõ về củng mạc và vai trò của nó đối với đôi mắt của chúng ta.
Củng mạc là gì?
Củng mạc (tên tiếng Anh là sclera) là lớp màng trắng bao bọc bên ngoài của nhãn cầu, chiếm khoảng 5/6 diện tích bề mặt mắt. Phần còn lại ở phía trước là giác mạc – lớp trong suốt giúp ánh sáng đi vào mắt.
Khi bạn nhìn vào mắt của ai đó, phần màu trắng mà bạn thấy chính là củng mạc. Khác với giác mạc trong suốt, củng mạc có màu trắng đục, dày và rất chắc chắn, giống như một lớp vỏ bảo vệ cho nhãn cầu.
Củng mạc không chỉ đơn thuần là một lớp phủ bên ngoài mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chức năng của mắt. Vậy cụ thể, củng mạc có những chức năng gì? Hãy cùng tìm hiểu ngay sau đây.
Chức năng của củng mạc
Củng mạc có hai vai trò chính, góp phần bảo vệ và duy trì hoạt động bình thường của mắt:
Bảo vệ nhãn cầu
Củng mạc được ví như một lớp “áo giáp” tự nhiên của mắt. Với độ dày và độ bền của mình, nó giúp bảo vệ các cấu trúc bên trong mắt – như võng mạc, thủy tinh thể – khỏi những tác động từ bên ngoài như va đập, chấn thương nhẹ. Nhờ có củng mạc, mắt của chúng ta có thể chịu được những cú va chạm nhỏ trong cuộc sống hàng ngày mà không dễ bị tổn thương nghiêm trọng.
Duy trì hình dạng của nhãn cầu
Nhãn cầu có hình cầu tròn, và củng mạc chính là “khung đỡ” giúp giữ nguyên hình dạng này. Điều này rất quan trọng để ánh sáng có thể hội tụ chính xác trên võng mạc – nơi tiếp nhận hình ảnh. Nếu nhãn cầu mất đi hình dạng tự nhiên, thị lực của chúng ta sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến việc nhìn mờ hoặc không rõ.
Ngoài ra, củng mạc còn là nơi bám của các cơ vận nhãn – những cơ giúp mắt di chuyển linh hoạt lên xuống, trái phải. Nhờ vậy, chúng ta có thể quan sát thế giới xung quanh một cách dễ dàng.
Cấu tạo của củng mạc
Để thực hiện tốt các chức năng trên, củng mạc được cấu tạo từ những thành phần đặc biệt, bao gồm ba lớp chính:
- Lớp ngoài (Episclera): Là lớp mỏng nhất, nằm ngay dưới kết mạc, chứa nhiều mạch máu nhỏ và mô liên kết lỏng lẻo. Lớp này giúp cung cấp dinh dưỡng và kết nối củng mạc với các mô xung quanh.
- Lớp giữa (Sclera propria hay Stroma): Là lớp dày nhất, chiếm phần lớn cấu trúc củng mạc, gồm các sợi collagen đan xen chặt chẽ và sợi đàn hồi. Lớp này mang lại độ bền và độ cứng, giúp củng mạc bảo vệ nhãn cầu và chống lại áp lực từ bên trong lẫn bên ngoài.
- Lớp trong (Lamina fusca): Là lớp mỏng tiếp giáp với màng mạch (choroid), chứa các tế bào sắc tố và sợi collagen mịn. Lớp này tạo sự liên kết giữa củng mạc và các cấu trúc bên trong mắt, đồng thời hỗ trợ trao đổi chất.
Độ dày của củng mạc không đồng đều
Ở người trưởng thành
Độ dày trung bình của củng mạc khoảng 0.4 mm ở vùng xích đạo (equator) của nhãn cầu – khu vực nằm giữa phía trước và phía sau mắt.
Ở vùng gần giác mạc (phía trước nhãn cầu), củng mạc dày hơn, khoảng 0.5 mm, để tăng cường khả năng bảo vệ.
Ở phía sau nhãn cầu, gần dây thần kinh thị giác, độ dày khoảng 0.9-1.0mm.
Củng mạc mỏng nhất ở nơi bám của các cơ vận nhãn, trung bình khoảng 0.3mm. Do đó, đây là vị trí dễ tổn thương sau các chấn thương đụng dập nhãn cầu.
Ở trẻ em
Củng mạc mỏng hơn so với người lớn, với độ dày trung bình khoảng 0.3 – 0.5 mm. Khi lớn lên, củng mạc sẽ dần dày hơn để thích nghi với sự phát triển của nhãn cầu.
Trong trường hợp cận thị nặng, độ dày của củng mạc có thể giảm đáng kể ở một số vùng do bị kéo giãn. Ví dụ, ở những người cận thị trên -10.0 diop, độ dày củng mạc ở vùng phía sau nhãn cầu có thể giảm xuống dưới 0.3 mm, làm tăng nguy cơ tổn thương cấu trúc mắt.
Một số vấn đề liên quan đến củng mạc
Dù rất bền, củng mạc vẫn có thể gặp một số vấn đề sức khỏe. Dưới đây là vài bệnh lý phổ biến:
Viêm củng mạc (scleritis): Là tình trạng viêm, thường gây đau mắt, đỏ mắt. Nguyên nhân có thể do nhiễm trùng hoặc các bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp. Nếu không điều trị kịp thời, thị lực có thể bị ảnh hưởng.
Thoái hóa củng mạc: Theo tuổi tác, củng mạc có thể mỏng dần, làm tăng nguy cơ tổn thương mắt.
Dãn lồi củng mạc trong cận thị: Dãn lồi củng mạc là một hiện tượng xảy ra phổ biến ở những người bị cận thị, đặc biệt là cận thị nặng (thường trên -6.0 diop). Hiện tượng dãn lồi củng mạc không chỉ ảnh hưởng đến thị lực mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ khác. Khi củng mạc bị kéo giãn quá mức, nó trở nên mỏng hơn và yếu hơn, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nghiêm trọng như:
Bong võng mạc: Lớp võng mạc bên trong mắt có thể bị tách ra do nhãn cầu kéo dài bất thường.
Thoái hóa điểm vàng: Vùng trung tâm của võng mạc bị tổn thương, ảnh hưởng đến khả năng nhìn chi tiết.
Vì vậy, ở những người cận thị nặng, việc kiểm tra mắt định kỳ là rất quan trọng để theo dõi tình trạng củng mạc và phát hiện sớm các biến chứng.
Cách bảo vệ củng mạc
Để giữ cho củng mạc và đôi mắt luôn khỏe mạnh, bạn có thể áp dụng một số biện pháp đơn giản:
- Tránh chấn thương: Đeo kính bảo hộ khi làm việc trong môi trường nguy hiểm (như tiếp xúc với hóa chất, máy móc) hoặc chơi thể thao có nguy cơ va chạm.
- Kiểm tra mắt định kỳ: Phát hiện sớm các vấn đề về mắt giúp điều trị hiệu quả hơn.
- Dinh dưỡng tốt: Bổ sung thực phẩm giàu vitamin A, C, E và omega-3 để hỗ trợ sức khỏe mắt.
Lời kết
Hy vọng qua bài viết này, các bạn đã hiểu rõ hơn về củng mạc – “người hùng thầm lặng” của đôi mắt. Đừng quên chăm sóc đôi mắt của mình mỗi ngày và thăm khám định kỳ để bảo vệ thị lực. Nếu có bất kỳ câu hỏi nào, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi tại Bệnh viện mắt Việt. Chúc các bạn luôn có đôi mắt sáng khỏe!
Tài liệu tham khảo
Human sclera: thickness and surface area
Scleral Thickness in Human Eyes
Dimensions of the Human Sclera
Bác sĩ Dương Minh Phúc