Tại Bệnh viện mắt Việt, chúng tôi thường xuyên tiếp nhận các trường hợp viêm kết mạc, hay còn gọi là “đau mắt đỏ” (Pink-eye). Đây là một bệnh mắt phổ biến, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng có thể phòng ngừa nếu hiểu rõ nguyên nhân và cách lây lan.
Trong bài viết này, tôi sẽ giải thích viêm kết mạc là gì, mức độ lây lan, các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, và các biến chứng tiềm ẩn như viêm giác mạc chấm nông.
Viêm kết mạc là gì?
Viêm kết mạc là tình trạng viêm của lớp màng mỏng trong suốt, gọi là kết mạc, bao phủ phần tròng trắng của mắt và mặt trong của mí mắt. Khi kết mạc bị viêm, các mạch máu nhỏ trong đó sưng lên, khiến mắt đỏ – dấu hiệu đặc trưng của bệnh. Theo Mayo Clinic, bệnh có thể do nhiều nguyên nhân:
| Nguyên nhân | Mô tả | Đặc điểm |
| Vi rút | Thường do adenovirus, rất phổ biến. | Dịch mắt trong, lây lan nhanh, thường tự khỏi sau 1-2 tuần. |
| Vi khuẩn | Do vi khuẩn như Staphylococcus aureus. | Ghèn vàng/xanh, mí mắt dính, cần điều trị kháng sinh. |
| Dị ứng | Do phấn hoa, lông thú, bụi. | Ngứa, chảy nước mắt, không lây, cần ngưng tiếp xúc với tác nhân dị ứng và điều trị bằng thuốc kháng dị ứng |
| Kích ứng | Do hóa chất, khói, bụi. | Đỏ, khó chịu, cải thiện khi loại bỏ tác nhân, không lây lan |
Triệu chứng bao gồm mắt đỏ, sưng, ngứa, chảy nước mắt, hoặc có ghèn, đặc biệt vào buổi sáng khiến mí mắt dính vào nhau. Theo National Eye Institute, bệnh có thể ảnh hưởng đến cả trẻ em và người lớn, và một số loại lây lan rất nhanh, đặc biệt trong trường học hoặc nhà trẻ.
Viêm kết mạc có lây không?
Viêm kết mạc do vi rút và vi khuẩn rất dễ lây lan, đặc biệt trong môi trường đông người như trường học hay gia đình. Theo NHS, bệnh lây qua:
Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mắt người bệnh.
Chạm vào mắt sau khi tiếp xúc với bề mặt nhiễm khuẩn (tay nắm cửa, điện thoại).
Dùng chung đồ cá nhân như khăn mặt, gối, hoặc đồ trang điểm.
Mayo Clinic so sánh mức độ lây lan của viêm kết mạc do vi rút tương đương với cảm cúm thông thường. Ngược lại, viêm kết mạc do dị ứng không lây lan, vì nó liên quan đến phản ứng cá nhân với các chất gây dị ứng.
Xem thêm: Trầy xước giác mạc có tự khỏi không? Nguyên nhân và cách điều trị
Cách phòng ngừa viêm kết mạc
Phòng ngừa viêm kết mạc đòi hỏi vệ sinh tốt và ý thức cộng đồng. Dưới đây là các biện pháp cụ thể, dựa trên Mayo Clinic, National Eye Institute, và NHS:
Vệ sinh tay: Rửa tay thường xuyên với xà phòng và nước, đặc biệt sau khi tiếp xúc với người bệnh hoặc bề mặt công cộng. Nếu không có xà phòng, dùng dung dịch sát khuẩn tay có nồng độ cồn từ 60%.
Tránh chạm vào mắt: Không dụi mắt bằng tay bẩn để ngăn vi khuẩn hoặc virus xâm nhập.
Dùng đồ cá nhân riêng: Không chia sẻ khăn mặt, gối, hoặc đồ trang điểm mắt. Mỗi thành viên trong gia đình nên có khăn riêng.
Vệ sinh kính áp tròng: Rửa tay trước khi tháo/lắp kính, dùng dung dịch khử trùng đúng cách, và không đeo kính khi mắt bị viêm. Nếu bị bệnh, vứt bỏ dung dịch, kính áp, và hộp đựng đã dùng.
Khử trùng bề mặt: Lau sạch tay nắm cửa, công tắc đèn, hoặc điện thoại bằng chất khử trùng.
Giữ khoảng cách: Nếu có người thân bị viêm kết mạc, giữ khoảng cách và khuyến khích họ tuân thủ vệ sinh.
Đeo khẩu trang: Trong mùa dịch, khẩu trang có thể giảm nguy cơ lây lan qua đường hô hấp, dù viêm kết mạc chủ yếu lây qua tiếp xúc mắt.
Che miệng khi ho/hắt hơi: Dùng khăn giấy hoặc khuỷu tay, sau đó rửa tay ngay.
Giữ vệ sinh môi trường: Thường xuyên giặt khăn, vỏ gối, và khử trùng đồ dùng cá nhân.
Đối với người đeo kính áp tròng:
- Không dùng nước máy để rửa kính.
- Thay hộp đựng kính định kỳ.
- Tạm ngừng đeo kính nếu mắt có dấu hiệu viêm.
Đối với mỹ phẩm:
- Vệ sinh kĩ dụng cụ như cọ, bọt biển đã dùng trong thời gian bị bệnh để tránh tái nhiễm.
Đối với trẻ em:
- Dạy trẻ rửa tay đúng cách.
- Tránh dùng chung đồ chơi hoặc khăn với bạn bè.
- Đưa trẻ đi khám sớm nếu mắt đỏ hoặc có dịch tiết.
Biến chứng của viêm kết mạc
Mặc dù viêm kết mạc thường là một tình trạng nhẹ và tự khỏi trong 1-2 tuần, nhưng trong một số trường hợp, nó có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn, đặc biệt nếu không được điều trị đúng cách. Những biến chứng đáng chú ý là viêm giác mạc chấm nông (superficial punctate keratitis) và thâm nhiễm dưới biểu mô giác mạc (subepithelial infiltrates).
Viêm giác mạc chấm nông (SPK): Đây là tình trạng xuất hiện các tổn thương nhỏ, điểm chấm trên lớp biểu mô của giác mạc, lớp trong suốt ở phía trước của mắt. Theo Mayo Clinic, biến chứng này có thể gây đau mắt, nhạy cảm với ánh sáng, cảm giác cộm như có dị vật, và có thể làm giảm thị lực nếu không được điều trị. Viêm giác mạc chấm nông thường xảy ra khi viêm kết mạc do virus (như adenovirus) hoặc vi khuẩn lan sang giác mạc. Ngoài ra, SPK cũng có thể do các tình trạng khác như: Khô mắt, đeo kính áp tròng không đúng cách,…Điều trị tuỳ theo nguyên nhân.
Thâm nhiễm dưới biểu mô giác mạc (SEIs): Đây là một dạng viêm sâu hơn, ảnh hưởng đến lớp dưới biểu mô của giác mạc. Theo Optometrists.org, tổn thương này thường liên quan đến nhiễm virus như herpes simplex và có thể dẫn đến sẹo giác mạc hoặc tổn thương lâu dài nếu không được can thiệp kịp thời. Triệu chứng bao gồm đau mắt, mờ mắt, và nhạy cảm với ánh sáng. Thường đòi hỏi điều trị lâu dài bằng Steroid nhỏ mắt.
Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng xảy ra biến chứng bao gồm:
- Viêm kết mạc kéo dài không được điều trị.
- Đeo kính áp tròng không vệ sinh hoặc đeo trong thời gian bị viêm.
- Hệ miễn dịch suy yếu do bệnh lý hoặc thuốc.
Để điều trị các biến chứng này, bác sĩ nhãn khoa có thể kê đơn thuốc nhỏ mắt hoặc thuốc mỡ chứa kháng sinh (đối với nhiễm khuẩn), thuốc kháng virus (đối với nhiễm virus như herpes simplex), hoặc corticosteroid (để giảm viêm). Trong một số trường hợp, cần theo dõi chặt chẽ để ngăn ngừa tổn thương vĩnh viễn, theo Cleveland Clinic.
Nếu bạn có triệu chứng của viêm kết mạc không cải thiện sau 7 ngày, hoặc xuất hiện các dấu hiệu như đau mắt nhiều, nhạy cảm với ánh sáng, hoặc giảm thị lực, hãy đến gặp bác sĩ nhãn khoa ngay lập tức để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Khi nào cần đi khám?
Mặc dù viêm kết mạc thường tự khỏi trong 1-2 tuần, bạn nên đi khám nếu:
- Triệu chứng kéo dài quá 7 ngày, theo NHS.
- Mắt đau, giảm thị lực, hoặc nhạy cảm với ánh sáng.
- Có nhiều dịch tiết hoặc mí mắt sưng nặng, có thể là dấu hiệu của vấn đề nghiêm trọng hơn.
Kết luận
Viêm kết mạc là bệnh mắt phổ biến nhưng có thể gây khó chịu và lây lan nhanh nếu không phòng ngừa đúng cách. Một số trường hợp có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như viêm giác mạc chấm nông hoặc tổn thương dưới biểu mô, ảnh hưởng đến thị lực nếu không được điều trị kịp thời. Bằng cách duy trì vệ sinh cá nhân, tránh tiếp xúc với người bệnh, và chăm sóc mắt cẩn thận, bạn có thể bảo vệ đôi mắt của mình và gia đình. Nếu nghi ngờ mắc bệnh hoặc có dấu hiệu biến chứng, hãy liên hệ bác sĩ nhãn khoa để được tư vấn và điều trị kịp thời. Đôi mắt là cửa sổ tâm hồn, vì vậy hãy chăm sóc chúng thật tốt!
Tài liệu tham khảo
Pink eye (conjunctivitis) – Symptoms and causes – Mayo Clinic
Pink Eye | National Eye Institute
Conjunctivitis – NHS
Allergic Conjunctivitis: Causes, Symptoms & Treatment – Cleveland Clinic
Pink Eye (Conjunctivitis): Causes, Symptoms & Treatment – Cleveland Clinic
Pink Eye (Conjunctivitis): Symptoms, Causes, Treatment – WebMD
What Is Superficial Punctate Keratitis? – All About Vision
Superficial Punctate Keratitis – Eye Disorders – Merck Manual Consumer Version
Bác sĩ Dương Minh Phúc