Rối loạn sắc giác, hay còn gọi là mù màu, là một tình trạng thị lực khi khả năng nhận biết hoặc phân biệt màu sắc của mắt bị suy giảm. Người mắc rối loạn sắc giác gặp khó khăn trong việc phân biệt các màu, đặc biệt là màu đỏ và xanh lá cây. Đây là một tình trạng di truyền và thường không thay đổi suốt đời, mặc dù có một số dạng có thể do các yếu tố khác gây ra.
Mặc dù không gây ảnh hưởng đến khả năng nhìn tổng thể, nhưng nó có thể gây ra một số khó khăn trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt là khi màu sắc đóng vai trò quan trọng trong công việc hoặc các hoạt động cá nhân.
Cơ chế của rối loạn sắc giác
Mắt người nhận biết màu sắc nhờ vào các tế bào hình nón nằm trong võng mạc, một lớp mỏng tế bào nhạy cảm với ánh sáng ở phía sau mắt.
Có ba loại tế bào hình nón, mỗi loại nhạy cảm với một dải bước sóng ánh sáng khác nhau: một loại nhạy cảm với ánh sáng màu đỏ, một loại nhạy cảm với ánh sáng màu xanh lá, và loại còn lại nhạy cảm với ánh sáng màu xanh lam. Sự kết hợp tín hiệu từ ba loại tế bào này giúp não bộ nhận biết và phân biệt hàng triệu màu sắc khác nhau.
Trong trường hợp rối loạn sắc giác, một hoặc nhiều loại tế bào hình nón này không hoạt động bình thường. Khi đó, tín hiệu màu sắc gửi đến não bị sai lệch hoặc không chính xác, dẫn đến việc khó phân biệt màu sắc.
Xem thêm: Bệnh khô mắt: Nguy cơ và mức độ nguy hiểm
Nguyên nhân gây rối loạn sắc giác
Rối loạn sắc giác thường là do di truyền, xuất phát từ đột biến gene nằm trên nhiễm sắc thể X. Vì vậy, tình trạng này phổ biến hơn ở nam giới (chiếm khoảng 8%) so với nữ giới (khoảng 0,5%) do nam giới chỉ có một nhiễm sắc thể X, trong khi nữ giới có hai nhiễm sắc thể X, nên nữ giới có khả năng bù đắp nếu một nhiễm sắc thể X bị ảnh hưởng.
Ngoài yếu tố di truyền, rối loạn sắc giác có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, bao gồm:
- Tổn thương võng mạc: Do tuổi tác, tiếp xúc với ánh sáng mạnh kéo dài, hoặc bệnh lý như thoái hóa điểm vàng.
- Bệnh về mắt: Một số bệnh như đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp hoặc tiểu đường cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng nhận biết màu sắc.
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc điều trị bệnh có thể ảnh hưởng đến thị lực, bao gồm cả khả năng nhận biết màu sắc.
- Tổn thương thần kinh thị giác: Những tổn thương liên quan đến thần kinh thị giác có thể làm suy giảm khả năng nhìn màu.
Các loại rối loạn sắc giác
Rối loạn sắc giác được chia thành ba loại chính:
- Rối loạn sắc giác đỏ-xanh lá (Deutan và Protan): Đây là loại phổ biến nhất và ảnh hưởng đến việc phân biệt màu đỏ và xanh lá cây. Nó có hai dạng:
- Deutanomaly: Là loại phổ biến nhất của rối loạn sắc giác đỏ-xanh, người bệnh gặp khó khăn khi phân biệt giữa màu xanh lá cây và một số sắc thái của đỏ.
Mù màu đỏ -xanh lá cây
- Protanomaly: Người mắc gặp khó khăn khi phân biệt các sắc thái của màu đỏ.
- Rối loạn sắc giác xanh-vàng (Tritan): Hiếm gặp hơn và ảnh hưởng đến việc phân biệt giữa màu xanh lam và màu vàng. Người bệnh có thể nhìn thấy màu xanh lam là màu xanh lục và không thể phân biệt rõ màu vàng.
Mù màu xanh-vàng xảy ra khi chức năng của sắc tố xanh trong tế bào nón bị giảm hoặc mất.
- Mù màu hoàn toàn (Achromatopsia): Đây là tình trạng hiếm gặp nhất, người bệnh không thể nhìn thấy màu sắc nào và chỉ có khả năng nhìn các sắc thái của màu xám. Họ thường có tầm nhìn kém và nhạy cảm với ánh sáng.
Chẩn đoán rối loạn sắc giác
Rối loạn sắc giác thường được phát hiện thông qua các bài kiểm tra thị lực, đặc biệt là kiểm tra bảng Ishihara – một bài kiểm tra phổ biến cho khả năng nhận biết màu sắc.
Bảng này gồm các hình tròn chứa nhiều chấm màu khác nhau, với một số chấm tạo thành con số hoặc hình dạng. Người mắc rối loạn sắc giác sẽ khó hoặc không thể nhìn thấy các con số hoặc hình dạng này.
Kiểm tra sự mù màu bảng Ishihara
Ngoài bài kiểm tra Ishihara, có một số phương pháp khác như kiểm tra Farnsworth-Munsell, nơi người bệnh được yêu cầu sắp xếp các màu sắc theo thứ tự, hoặc các kiểm tra điện sinh lý học để đánh giá hoạt động của tế bào hình nón trong mắt.
Bài kiểm tra Farnsworth-Munsell 100 bao gồm 4 khay, mỗi khay chứa nhiều đĩa nhỏ có màu sắc khác nhau.
Xem ngay: Mổ đục thuỷ tinh thể có nằm viện không?
Ảnh hưởng của rối loạn sắc giác trong cuộc sống
Rối loạn sắc giác có thể gây ra nhiều bất tiện trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt là trong các hoạt động liên quan đến màu sắc như lái xe, chọn quần áo, hoặc nhận biết tín hiệu màu sắc trong môi trường làm việc.
Đặc biệt trong các ngành nghề đòi hỏi sự chính xác về màu sắc như thiết kế đồ họa, nghệ thuật, in ấn hay công nghệ, người mắc rối loạn sắc giác có thể gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, nhiều người vẫn có thể tìm cách thích nghi và sống một cuộc sống bình thường nhờ các phương pháp hỗ trợ.
Phương pháp hỗ trợ cho người mắc rối loạn sắc giác
Mặc dù hiện nay chưa có cách chữa trị hoàn toàn cho rối loạn sắc giác di truyền, nhưng có một số phương pháp hỗ trợ giúp người bệnh cải thiện khả năng phân biệt màu sắc:
Kính mát hoặc kính áp tròng lọc màu
Một số loại kính đặc biệt được thiết kế để giúp cải thiện khả năng phân biệt màu sắc, bằng cách lọc ra những dải màu mà người bệnh không thể nhận biết.
Ứng dụng và công nghệ hỗ trợ
Có nhiều ứng dụng và công cụ trực tuyến giúp người mắc rối loạn sắc giác xác định màu sắc chính xác hơn bằng cách cung cấp thông tin về màu sắc dựa trên hình ảnh mà họ chụp hoặc quét.
Thích nghi và sử dụng quy tắc
Người mắc rối loạn sắc giác có thể học cách sử dụng các quy tắc và dấu hiệu thay thế để nhận biết màu sắc trong cuộc sống hàng ngày. Ví dụ, khi lái xe, thay vì dựa vào màu sắc của đèn giao thông, họ có thể học cách nhận biết vị trí của các đèn (đỏ ở trên cùng, vàng ở giữa, xanh ở dưới).
Tương lai của việc nghiên cứu về rối loạn sắc giác
Nghiên cứu về rối loạn sắc giác đang phát triển không ngừng, với nhiều nghiên cứu hứa hẹn về khả năng can thiệp gene để chữa trị tình trạng này trong tương lai.
Các thí nghiệm trên động vật đã cho thấy tiềm năng của liệu pháp gene trong việc khôi phục khả năng nhận biết màu sắc, và các nhà khoa học đang hy vọng sẽ áp dụng thành công trên con người. Tuy nhiên, đây vẫn là một lĩnh vực mới và cần thêm nhiều nghiên cứu trước khi liệu pháp này có thể trở thành hiện thực.
Rối loạn sắc giác là một tình trạng phổ biến hơn ở nam giới, do yếu tố di truyền. Mặc dù không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể, nhưng nó có thể gây ra một số khó khăn trong cuộc sống hàng ngày.
Hiện tại, chưa có cách chữa trị triệt để, nhưng có nhiều phương pháp hỗ trợ giúp người bệnh thích nghi và cải thiện khả năng phân biệt màu sắc.
Với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ, trong tương lai không xa, có thể sẽ có những giải pháp hiệu quả hơn để giúp những người mắc rối loạn sắc giác khắc phục tình trạng này.