Mắt có ghép được không? Ca ghép khuôn mặt đầu tiên bao gồm cả mắt là một kỳ tích phẫu thuật — nhưng việc phục hồi thị lực vẫn là một thách thức lớn.
Aaron James vẫn chưa hoàn toàn tin rằng mình là người đầu tiên trên thế giới được ghép thành công toàn bộ mắt. “Điều này thực sự làm tôi choáng váng khi là một phần của điều lớn lao như thế này,” chia sẻ người cha 47 tuổi đến từ Hot Springs, Arkansas.
Ca ghép mắt toàn bộ đầu tiên trên thế giới: Những đổi mới giúp hiện thực hóa điều này
Ca ghép khuôn mặt đầu tiên bao gồm cả mắt là một kỳ tích phẫu thuật — nhưng việc phục hồi thị lực vẫn là một thách thức lớn.
Aaron James vẫn chưa hoàn toàn tin rằng mình là người đầu tiên trên thế giới được ghép thành công toàn bộ mắt. “Điều này thực sự làm tôi choáng váng khi là một phần của điều lớn lao như thế này,” chia sẻ người cha 47 tuổi đến từ Hot Springs, Arkansas.
Năm 2021, James gặp tai nạn điện khi đang là một kỹ sư điện cao áp. Anh bị mất cánh tay trái, mắt trái, cằm và mũi. Trong suốt hai năm, anh không thể nhai, không nếm, không ngửi cũng như không thể nói chuyện bình thường.
Tháng 5 năm 2023, ca ghép toàn bộ mắt và khuôn mặt đầu tiên trên thế giới được thực hiện tại NYU Langone Health ở thành phố New York. Hơn một năm sau phẫu thuật, mắt được ghép vẫn khỏe mạnh — võng mạc thậm chí có thể phản ứng với ánh sáng — nhưng James vẫn chưa thể nhìn qua nó.
Xem thêm: Xuất huyết mi mắt
“Đây là một ca phẫu thuật cực kỳ xuất sắc về mặt kỹ thuật,” bác sĩ phẫu thuật Bohdan Pomahač tại Trường Y Đại học Yale ở New Haven, Connecticut, người đã thực hiện ca ghép toàn bộ khuôn mặt đầu tiên tại Hoa Kỳ vào năm 2011, nhưng không tham gia vào trường hợp của James, nhận xét. “Ekip mổ đã dần vượt qua mọi giới hạn trước đó.” Ca phẫu thuật được mô tả trong tạp chí JAMA.
Ca phẫu thuật kéo dài, Một nhóm nhân viên y tế lớn đã cấy ghép toàn bộ mắt trái, ổ xương xung quanh, mũi, một phần xương cằm và các cơ, dây thần kinh và mạch máu liên quan cho James từ một người hiến tặng mà não không còn hoạt động chức năng. Ca phẫu thuật kéo dài khoảng 21 giờ với sự tham gia của 140 phẫu thuật viên.
Các bác sĩ chưa bao giờ mong đợi James có thể lấy lại thị lực trong mắt được ghép, theo Daniel Ceradini, một bác sĩ phẫu thuật tại NYU Langone Health và là tác giả chính của nghiên cứu. Điều này là do không có bằng chứng cho thấy dây thần kinh thị giác của người hiến tặng có thể kết nối thành công với não của James. Dây thần kinh thị giác, dẫn truyền thông tin từ võng mạc đến não, là một phần của hệ thần kinh trung ương, và cách tái tạo hệ thống này vẫn còn là một bí ẩn. Tuy nhiên, ca phẫu thuật đã đưa các nhà nghiên cứu tiến thêm một bước gần hơn đến khả năng ghép mắt có thể phục hồi thị lực trong tương lai, mà Ceradini gọi là “chén thánh” của ngành y học.
James cần ghép khuôn mặt và sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao hơn liên quan đến việc thử ghép mắt nhằm giúp các bệnh nhân ghép trong tương lai. “Tôi đã phải dùng thuốc ức chế miễn dịch từ ca ghép mặt,” anh chia sẻ. “Tất cả những gì chúng tôi có thể làm là thử xem có thể đạt được điều gì đó không.”
Luyện tập và nỗ lực
Việc giải phẫu mắt phức tạp đến mức đội ngũ phẫu thuật đã phải thực hành ít nhất 15 lần trên các thi thể.
Nhiều tiến bộ khoa học đã cùng góp phần giúp ca phẫu thuật thành công. Đội ngũ phẫu thuật “về cơ bản đã phát triển một phương pháp phẫu thuật mới dựa trên các nguyên tắc có sẵn,” theo Pomahač. Nguồn cung cấp máu cho mắt đến từ một động mạch khác so với nguồn cung cấp cho phần còn lại của khuôn mặt. Để đảm bảo mắt hiến tặng không bị thiếu máu quá lâu, các bác sĩ phẫu thuật đã kết nối động mạch cung cấp máu cho mắt của người hiến tặng với một nhánh của động mạch cảnh ngoài, một mạch máu lớn bắt đầu gần cổ. Toàn bộ cấu trúc này sau đó được ghép vào James, một quy trình chưa từng được thực hiện trên người. “Họ đã tìm ra cách lấy mắt mà không làm hỏng lưu lượng máu,” Pomahač nói.
Một tiến bộ khác là việc tạo ra một cặp hướng dẫn phẫu thuật in 3D, giúp các bác sĩ phẫu thuật lấy chính xác lượng xương cần thiết từ người hiến tặng để vừa khít với khuôn mặt của James. Các hướng dẫn này dựa trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính của khuôn mặt người hiến tặng và của James, và được đặt lên khuôn mặt của họ trong quá trình phẫu thuật. “Mảnh ghép của người hiến tặng vừa khít vào đó, như một mảnh ghép hình dạng khớp,” Ceradini nói.
Sau tất cả điều này, không ai biết mắt được ghép sẽ phản ứng thế nào, Ceradini chia sẻ: “Liệu nó có co lại không? Liệu võng mạc có hoạt động không?”
Cảm nhận từng giác quan
Khi James tỉnh dậy sau ca phẫu thuật, điều đầu tiên anh nhận thấy là mùi hương. Sau hai năm mất khứu giác, anh biết ơn, dù đó chỉ là “mùi bệnh viện”, anh cười nói.
Sau khoảng một tuần rưỡi, anh nhìn thấy khuôn mặt mới của mình lần đầu tiên. Ngay cả bây giờ, khi đi ngang qua gương, anh vẫn dừng lại nhìn chằm chằm, bị cuốn hút. Anh không còn phải đeo băng che mắt và khẩu trang khi ra ngoài như trước khi phẫu thuật. Anh vui mừng vì có thể nuôi lại râu.
Mắt được ghép không thể di chuyển hay nhìn thấy, nhưng có áp lực bình thường và lưu lượng máu tốt, và võng mạc phản ứng với ánh sáng. James cảm thấy có cảm giác ngứa sâu trong hốc mắt, và cảm giác quanh mắt bắt đầu quay trở lại. Các dây thần kinh ngoại vi quanh mắt phát triển lại một cách khá ngẫu nhiên, Ceradini nói.
Xem ngay: Trẻ bị nháy mắt khám ở đâu?
Khôi phục thị lực
Chưa rõ liệu một ca ghép mắt mà người nhận có thể khôi phục thị lực có khả thi trong tương lai hay không. Ceradini tin rằng đó là “mục tiêu có thể đạt được trong tương lai gần”. Pomahač thì không đồng tình. Cả hai đều cho rằng mảnh ghép còn thiếu để đạt được điều này là tìm cách tái tạo dây thần kinh thị giác. Pomahač nghĩ rằng điều này khó có thể xảy ra. “Có thể xảy ra nếu chúng ta tìm ra cách tái tạo não hoặc tủy sống,” ông nói.
Dù vậy, James, vợ anh Meagan, và cô con gái 19 tuổi Allie vẫn giữ tinh thần vui vẻ, nghĩa là họ thường trêu đùa nhau. Gần đây, Allie đã đăng tải video trên TikTok, đánh giá những điều bố cô đã làm. “100/10 điểm, điều đã làm nên lịch sử y học.”
Cùng tìm hiểu vì sao ghép mắt chưa thể nhìn thấy ở bài viết tiếp theo.